Human Factors czyli zarządzanie niepowodzeniami

W medycynie XXI wieku ograniczenia poznawcze człowieka, zarówno osoby planującej jak i realizującej świadczenia medyczne, wydają się być coraz bardziej znaczące. Rozwój technologii, rosnące oczekiwania dotyczące jakości, ale również łatwość dostępu do informacji i tym samym świadomość i wymagania pacjentów, mogą stanowić bodźce wyzwalające w profesjonalistach medycznych działanie w warunkach utrzymującego się napięcia emocjonalnego. Konsekwencje tego stanu wpływają w sposób realny na stan psychofizyczny każdego człowieka, szczególnie osoby odpowiedzialnej każdego dnia za ratowanie zdrowia i życia.

Konsekwencje w postaci na przykład zwiększonego ciśnienia krwi i przyśpieszonego rytmu serca, mogą zawężać percepcję w trakcie zabiegu medycznego. Nerwowość i irytacja mogą zakłócać synchronizację i koordynację pracy zespołów wykonujących zabiegi operacyjne. Obniżenie poziomu koncentracji oraz większa skłonność do zapominania może podnosić ryzyko niewłaściwego wykonania nawet rutynowych zabiegów medycznych. Postępu nie zatrzymamy, a jednocześnie „tak długo jak w proces będą zaangażowani ludzie, tak długo będzie istniało ryzyko błędu, ponieważ nikt z nas, niezależnie jak bardzo się stara, nie jest doskonały” [1].

Miejsce, w którym, jak twierdzi przywołany James Reason, błąd jest pewny, jest miejscem zainteresowania Human Factors, czyli gałęzi nauki, która stara się zmienić antagonizm człowiek-otoczenie w energię tego partnerstwa [2].

Human Factors w sposób naukowy bada relacje między człowiekiem a jego środowiskiem pracy. Termin „środowisko” obejmuje nie tylko otoczenie, w którym pracownik wykonuje swoje zadania, ale także narzędzia i materiały, metody pracy i organizację pracy indywidualnej lub w ramach zespołu. Istotą tego badania jest człowiek i jego natura oraz jego możliwości i ograniczenia [3]. Adaptację umiejscowienia Human Factors do systemu ochrony zdrowia prezentuje rysunek. 

Rycina 1. Miejsce Human Factors w systemie ochrony zdrowia, opracowanie własne na podstawie [3]

W systemie ochrony zdrowia profesjonalista medyczny odgrywa kluczową rolę, będąc jednocześnie faktorem krytycznym dla jakości i bezpieczeństwa realizacji świadczenia medycznego. Dlatego też, badając projekty elementów tworzących system ochrony zdrowia, Human Factors koncentruje się na dwóch głównych celach. Pierwszy to zwiększenie skuteczności i efektywności wykonywania pracy oraz innych wymaganych czynności. Zakres ten obejmuje poprawę wygody użytkowania (np. wyrobów medycznych), zmniejszenie liczby popełnianych błędów i zwiększenie produktywności.

W ramach drugiego celu Human Factors zapewnia pożądane w pracy profesjonalisty medycznego wartości, takie jak bezpieczeństwo, zmniejszenie zmęczenia i stresu, zwiększenie komfortu, zdolności adaptacji oraz satysfakcji z pracy, a tym samym poprawy jakości życia [4]. 

Eksperci z zakresu Human Factors stosują wiedzę o ludzkim zachowaniu, o zdolnościach i o ograniczeniach człowieka do projektowania urządzeń medycznych, systemów, zadań, dokumentacji użytkownika oraz szkoleń w celu podnoszenia jakości, ale przede wszystkim w celu maksymalnego eliminowania ryzyka wystąpienia błędu [5]. Tak sformułowane zadania znajdują odzwierciedlenie w słowach najwybitniejszego badacza z zakresu HF - Jamesa Reasona, który zauważył, iż „nie możemy zmienić kondycji człowieka, ale możemy zmienić warunki, w jakich ludzie pracują” [1].

1. Reason, J. Understanding adverse events: human factors. Qual Health Care (1995), Jun 4(2): 80-9.
2. Hancock, F., A. Essays on the Future of Human-Machine Systems. (1997), Minneapolis, MN: Banta.
3. Murrell, K., F., H. Human performance in industry. (1965) New York: Reinhold Publishing.
4. Sanders, M., S., McCormick, E., J. Human factors in engineering and design. (1993). McGraw Hill Book CO.
5. U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Devices and Radiological Health. Content of Human Factors Information in Medical Device Marketing Submissions. Document issued on December 9, 2022

Opracowanie:               

Arnold Maciejewski, Monika Raulinajtys Grzybek